Marina Ottaway: Η Μάχη για την Εξουσία στην Αίγυπτο

Η κατάσταση στην Αίγυπτο έχει οξυνθεί και πάλι τις τελευταίες εβδομάδες. Διακύβευμα αυτή τη φορά είναι η ψήφιση του νέου Συντάγματος απέναντι στο οποίο αντιδρά η κοσμική αντιπολίτευση. Τα περισσότερα ΜΜΕ, λόγω και του μικρού χρόνου που αφιερώνουν στα διεθνή γεγονότα, παρουσιάζουν την εικόνα ενός αυταρχικού Προέδρου που θέλει να συγκεντρώσει όλες τις εξουσίες και δε σέβεται τις δημοκρατικές διαδικασίες. Η κατάσταση όμως είναι πιο σύνθετη και η συνέντευξη που ακολουθεί μας βοηθά να αποκτήσουμε μια σφαιρικότερη αντίληψη.   

            Το υπόβαθρο πίσω από την πολιτική κρίση που ταλανίζει την Αίγυπτο είναι η μάχη για την εξουσία ανάμεσα στην Μουσουλμανική Αδελφότητα και  τα άλλα ισλαμικά κόμματα και στα κόμματα της κοσμικής αντιπολίτευσης σύμφωνα με τη  Marina Ottaway [1], ειδικό σε θέματα Μέσης Ανατολής. Κατά την Ottaway η στρατηγική των Αδελφών Μουσουλμάνων είναι «να χρησιμοποιήσουν την εκλογική αρένα, όχι απαραίτητα γιατί είναι πιο δημοκρατικοί, αλλά επειδή μπορούν να κερδίζουν εκλογές». Την ίδια στιγμή, η στρατηγική της κοσμικής αντιπολίτευσης είναι να χρησιμοποιήσει «τη δικαιοσύνη ώστε να ενισχύσει την δική της θέση και να μην επιτρέψει στη Μουσουλμανική Αδελφότητα να εκμεταλλευτεί τα αποτελέσματα των εκλογών».    Η Ottaway υποστηρίζει ότι η παρούσα κρίση οφείλεται σε μεγάλο βαθμό «στο γεγονός ότι τα αντιπολιτευόμενα κόμματα, η κοσμική αντιπολίτευση δηλαδή, γνωρίζει ότι δεν πρόκειται να κερδίσει τις εκλογές και πιθανότατα ότι δεν μπορεί να εμποδίσει τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος» [2].  

Ερ: Σε άρθρο σας την προηγούμενη εβδομάδα δηλώσατε ότι η σύγκρουση μεταξύ της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και άλλων ισλαμικών κομμάτων και των κοσμικών κομμάτων εξελίσσεται σε κάτι που θυμίζει ελληνική τραγωδία. Μπορείτε να μας το αναπτύξετε;

Απ: Υπάρχει μια πραγματική μάχη για την εξουσία αυτή την περίοδο στην Αίγυπτο γύρω από το ποιος θα ελέγξει τη χώρα στη μετά Μουμπάρακ εποχή. Η μάχη αυτή μαίνεται μεταξύ των ισλαμικών δυνάμεων από τη μια πλευρά, κυρίως της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, και της κοσμικής αντιπολίτευσης από την άλλη, η οποία είναι αρκετά διαιρεμένη. Οι δυο πλευρές δεν χρησιμοποιούν τα ίδια μέσα. Η Μουσουλμανική Αδελφότητα μάχεται στην εκλογική αρένα, όχι απαραίτητα επειδή είναι πιο δημοκρατική, αλλά επειδή  μπορεί να κερδίσει σε αυτήν. Έτσι είναι προς όφελος τους να διεξάγονται εκλογές, δημοψηφίσματα κτλ. Η κοσμική αντιπολίτευση δεν έχει την υποστήριξη ενός ενοποιημένου και συγκροτημένου πολιτικού οργανισμού ώστε να μπορεί να κερδίσει σε εκλογικό επίπεδο και χρησιμοποιεί τα δικαστήρια[3] ώστε να ενισχύσει τη θέση της και να εμποδίσει την Μουσουλμανική Αδελφότητα να εκμεταλλευτεί τα αποτελέσματα των εκλογών.

Ερ: Πως βλέπετε την εξέλιξη της κρίσης; Νομίζεται ότι θα συνεχιστεί για πολύ καιρό;

Απ: Το επόμενο καθοριστικό στάδιο στην έκβαση της κρίσης αυτής είναι η δυνατότητα διεξαγωγής του δημοψηφίσματος από τον Πρόεδρο Μόρσι στις 15 Δεκεμβρίου, όπως δηλαδή προβλέπεται σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα. Ο μόνος τρόπος με τον οποίο η κρίση μπορεί να λυθεί είναι η ψήφιση ενός Συντάγματος, ώστε να υπάρξει μια εξισορρόπηση των εξουσιών μεταξύ του Προέδρου, του κοινοβουλίου και της δικαιοσύνης. Μέχρι να ψηφιστεί ένα σύνταγμα, αυτό δεν μπορεί να συμβεί και το διάταγμα που εξέδωσε ο Μόρσι θα παραμείνει σε ισχύ, εξαιτίας και του ότι δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά[4]. Το πρόβλημα είναι ότι κάποιοι δικαστές απειλούν να μποϊκοτάρουν τις εκλογές, αρνούμενοι να συμμετάσχουν στην επιτροπή επίβλεψης της διεξαγωγής του δημοψηφίσματος και στην αντίστοιχη των βουλευτικών εκλογών, εφόσον το δημοψήφισμα εγκριθεί. Άρα το ερώτημα είναι κατά πόσο θα διεξαχθεί τελικά το αμφισβητούμενο δημοψήφισμα και κατά πόσο θα ακολουθήσουν στη συνέχεια βουλευτικές εκλογές.

Ερ: Είναι πιθανός κάποιος συμβιβασμός των δυο πλευρών;

Απ: Αυτό μένει να φανεί. Δεν νομίζω ότι θα συμβεί σύντομα. Αν αρκετοί δικαστές αρνηθούν να συμμετάσχουν στο δημοψήφισμα, τότε αυτό που μπορεί να κάνει ο Μόρσι είναι να συστήσει μια καινούρια εκλογική επιτροπή η οποία δεν θα εξαρτάται από δικαστές. Και αν είναι αρκετά έξυπνος ώστε να φέρει όσο το δυνατόν περισσότερους ξένους παρατηρητές ώστε να επιβλέψουν το δημοψήφισμα, τότε θα είναι πιο δύσκολο για την αντιπολίτευση να ισχυριστεί ότι αλλοιώθηκαν τα εκλογικά αποτελέσματα. Η σχέση των ισλαμικών και των κοσμικών κομμάτων αυτή τη στιγμή είναι σε κρίσιμο σημείο. Καμία πλευρά δεν πρόκειται να δεχτεί τις θέσεις της άλλης. Πάντως η παρουσία διεθνών παρατηρητών σε αυτήν την περίπτωση θα είναι μια πραγματική βοήθεια για τον Μόρσι.

ΕΡ: Μέχρι πρόσφατα ο Μόρσι είχε δημιουργήσει ένα θετικό προφίλ ως αρχηγός κράτους που βοήθησε στην κατάπαυση του πυρός στη πρόσφατη σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς. Την αμέσως επόμενη μέρα εξέδωσε αυτό το διάταγμα που σε πολλούς φάνηκε ως δικτατορικό…

Απ: Ναι, αλλά η κρίση δεν ξεκίνησε με την ανακοίνωση του διατάγματος από την πλευρά του Μόρσι. Νομίζω ότι η κρίση προκλήθηκε όταν το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο διέλυσε το κοινοβούλιο και έκρινε άκυρη μια εκλογική διαδικασία που όλοι είχαν αναγνωρίσει ως ελεύθερη και καθαρή[5]. Το Δικαστήριο πάτησε πάνω στο ζήτημα της συνταγματικότητας του εκλογικού νόμου, κάτι πολύ ενδιαφέρον καθώς έκρινε τη συνταγματικότητα του νόμου αυτού με βάση το Σύνταγμα του 1971 το οποίο καταργήθηκε αμέσως μετά την πτώση του Μουμπάρακ. Άρα ήταν ξεκάθαρα μια απόφαση βασισμένη σε πολιτικά κίνητρα από την πλευρά του δικαστηρίου, και ο Μόρσι απάντησε με ένα παρόμοιο πολιτικού τύπου διάταγμα, τοποθετώντας το αξίωμα του και τις αποφάσεις αυτού στο απυρόβλητο των δικαστικών αποφάσεων.

Ερ: Μου έκανε εντύπωση ότι μεγάλο μέρος των ΜΜΕ φαίνεται να βρίσκεται απέναντι στον Μόρσι σε αυτό το θέμα, συμπεριλαμβανομένων μερικών από τους πιο γνωστούς τηλεοπτικούς σχολιαστές. Πολλές δε ανεξάρτητες εφημερίδες δεν εξέδωσαν φύλλο την Τρίτη σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Είναι ένα δείγμα του πόσο διαιρεμένη είναι η χώρα;

Απ: Ναι η χώρα είναι πολύ διαιρεμένη. Επιτρέψτε μου να συμπληρώσω πως ότι βλέπουμε στην Αίγυπτο σήμερα είναι ακριβώς ότι συνέβη στην Τουρκία στο παρελθόν και σε μικρότερο βαθμό συμβαίνει ακόμα. Η Αίγυπτος διοικούνταν από μια ελίτ που αντιπροσώπευε μια μικρή μειοψηφία της κοινωνίας, όπως και στην Τουρκία. Αυτή η κοσμική ελίτ βρισκόταν στην εξουσία στην Αίγυπτο τουλάχιστον μετά την αποχώρηση των Βρετανών το 1956, και είναι αυτή που καθόρισε τις εξελίξεις της χώρας. Σήμερα υπάρχει μια πολύ μεγάλη πλειοψηφία η οποία τείνει προς την Μουσουλμανική Αδελφότητα. Είναι άτομα λιγότερο μορφωμένα,  περισσότερο θρησκευόμενα και συντηρητικά, που δεν αισθάνονταν αρκετά άνετα με την προηγούμενη κοσμική κατεύθυνση που ακολουθούσε η προηγούμενη ελίτ. Αυτή τη στιγμή οι δυο ελίτ βρίσκονται σε σύγκρουση. Το διακύβευμα δεν είναι τόσο το ποιος ελέγχει την κυβέρνηση, αλλά ποια ελίτ θα επικρατήσει επί της αντίπαλης.

Στη Τουρκία, μετά την εκλογική νίκη του πρώτου ισλαμικού κόμματος, όχι του ΑΚΡ που βρίσκεται στην εξουσία τα τελευταία δέκα χρόνια αλλά ενός πολύ πιο ριζοσπαστικού κόμματος ισλαμικών αρχών, το δικαστήριο αποφάσισε τη διάλυση του κόμματος αυτού[6]. Τα δικαστήρια στην Αίγυπτο προσπάθησαν κατά κάποιο τρόπο να κάνουν το ίδιο πράγμα. Δεν τόλμησαν βέβαια ακόμα να διαλύσουν την Μουσουλμανική Αδελφότητα ή το Κόμμα Δικαιοσύνης και ελευθερίας που σύστησε η Αδελφότητα, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν αγωγές εναντίον τους.

Ερ: Από τη στιγμή που ο Μόρσι ανήλθε στην εξουσία δεν έχουμε δει κάποια κίνηση από τη πλευρά του στρατού. Πιστεύεται ότι ο στρατός θα μείνει έξω από όλο αυτό ή θα εισέλθει τελικά στο πολιτικό παιχνίδι;

Απ: Αυτό είναι ένα μεγάλο ερώτημα. Καταρχήν ο στρατός τον προηγούμενο Αύγουστο έκανε αναγκαστικά μια συμφωνία με την Μουσουλμανική Αδελφότητα και αποσύρθηκε σε έναν λιγότερο εμφανή πολιτικό ρόλο. Το έκαναν για δυο λόγους. Ο πρώτος είναι αρκετά ξεκάθαρος και έχει να κάνει με τα όσα διαδραματίστηκαν στην χερσόνησο του Σινά. Χάνοντας τον έλεγχο της χερσονήσου από τρομοκρατικές οργανώσεις οι στρατιωτικοί  αντιλήφθηκαν ότι είχαν στρέψει το βλέμμα τους μακριά από το πρωταρχικό τους μέλημα που είναι η ασφάλεια της χώρας. Ο δεύτερος ρόλος είναι ότι πλέον θα είναι όλο και πιο δύσκολο για το στρατό να παίξει ένα πολιτικό ρόλο μέσα σε αυτήν την διχαστική ατμόσφαιρα εξαιτίας του γεγονότος ότι πιθανότατα ο ίδιος διχασμός υπάρχει και στο εσωτερικό του.

Ο στρατός αποτελεί μια μικρογραφία της αιγυπτιακής κοινωνίας. Αποτελείται από πολλούς κληρωτούς και οι  περισσότεροι κληρωτοί είναι οπαδοί της Μουσουλμανικής Αδελφότητας αν όχι των Σαλαφιστών. Πρόκειται για το μέσο 20άρη Αιγύπτιο. Πιθανώς υπάρχουν διαιρέσεις και στο σώμα των αξιωματικών. Δεν γνωρίζουμε τι συμβαίνει στο στράτευμα. Έχω την εντύπωση ότι ακόμη και οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ δεν γνωρίζουν τι ακριβώς συμβαίνει στον αιγυπτιακό στρατό. Είναι λοιπόν ένα πραγματικό ερώτημα το κατά πόσο ο στρατός θα μπορούσε να παρέμβει χωρίς να διασπαστεί, κάτι που θα δημιουργούσε μια ακόμα μεγαλύτερη κρίση στη χώρα.  

Ερ: Τι συμβαίνει με το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο;

Απ: Το δικαστήριο δεν μπορεί να αποφανθεί για τη νομιμότητα του Συντάγματος, καθώς πρόκειται για ένα καινούριο Σύνταγμα, Μπορεί να αποφανθεί όμως για τη νομιμότητα του τρόπου σύστασης της επιτροπής που ανέλαβε την αναθεώρηση. Αυτό όμως το ζήτημα δεν έχει πλέον καμία σημασία καθώς η επιτροπή τελείωσε τις εργασίες της και κατέληξε σε ένα σχέδιο Συντάγματος. Το ζήτημα τώρα είναι αν οι δικαστές θα επιβλέψουν τη διαδικασία του δημοψηφίσματος, κάτι που αποτελεί πρόβλεψη του νέου Συντάγματος προκειμένου να γίνει πλήρως αποδεκτό. Ήδη γνωρίζουμε ότι κάποιοι δικαστές δήλωσαν πως θα συμμετάσχουν στη διαδικασία.

Ερ: Η αντιπολίτευση, η οποία περιλαμβάνει στους κόλπους της μερικούς από τους πιο γνωστούς υποστηρικτές των κοσμικών ιδεών, δείχνει να μην μπορεί να ενεργήσει ενιαία…

Απ: Μεγάλο μέρος της σημερινής κρίσης συμβαίνει επειδή τα κοσμικά κόμματα, η κοσμική αντιπολίτευση, γνωρίζει ότι δεν πρόκειται να κερδίσει καμία εκλογή στο προσεχές μέλλον και επίσης ότι δε θα μπορέσει να σταματήσει το δημοψήφισμα. Οι ισλαμιστές θα κερδίσουν το δημοψήφισμα, αν αυτό τελικά διεξαχθεί και το Σύνταγμα θα εγκριθεί. Έχουμε λοιπόν μια παράδοξη κατάσταση που στο όνομα της δημοκρατίας η κοσμική αντιπολίτευση προσπαθεί να αποφύγει οποιαδήποτε ψηφοφορία. Δεν θέλουν το δημοψήφισμα και δεν θέλουν εκλογές γιατί ξέρουν ότι θα τις χάσουν.

Ερ: Έχετε διαβάσει το σχέδιο Συντάγματος. Πως θα το περιγράφατε; Πραγματικά υποβαθμίζει, για παράδειγμα, τα δικαιώματα των γυναικών όπως έχει ειπωθεί;

Απ: Όχι, διακηρύσσει τα δικαιώματα όλων των πολιτών. Το επίμαχο άρθρο που περιλαμβανόταν αρχικά για την ισότητα των γυναικών μέσα στο πλαίσιο του ισλαμικού νόμου  αποσύρθηκε. Το νέο Σύνταγμα δεν κατοχυρώνει πλήρως τα δικαιώματα του τύπου. Το Human Rights Watch δημοσιοποίησε μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση, και το Human Rights Watch είναι όπως ξέρετε πολύ απαιτητικό για το τι πρέπει να περιλαμβάνει ένα Σύνταγμα. Αν και εξέφρασαν αρκετές επιφυλάξεις για επιμέρους σημεία, το συμπέρασμά τους δεν ήταν πως το νέο Σύνταγμα αποτελεί μια καταστροφή.

Με άλλα λόγια, το πρόβλημα με το Σύνταγμα δεν είναι τόσο το περιεχόμενο, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν θέματα που μπορούν να ρυθμιστούν. Είναι ο τρόπος με τον οποίο το συγκεκριμένο σχέδιο συντάχτηκε, στα μάτια των κοσμικών, και πολύ περισσότερο το πολιτικό κλίμα μέσα στο οποίο πρόκειται να εφαρμοστεί. Έχουμε ένα μη ισορροπημένο πολιτικό σκηνικό στο οποίο οι ισλαμιστές έχουν τον έλεγχο. Έτσι ακόμα και άρθρα που υπήρχαν και στο προηγούμενο Σύνταγμα, για παράδειγμα αυτό που καθορίζει τη σαρία ως πηγή διακαίου, θα πρέπει να ληφθούν περισσότερο υπόψη αυτή τη φορά καθώς μπορεί να έχουν διαφορετικών ειδών συνέπειες. Αλλά το Σύνταγμά στο σύνολο του δεν είναι το καταστροφικό κείμενο όπως το παρουσιάζουν οι κοσμικοί.

Οι κοσμικές δυνάμεις καταδικάζουν το σχέδιο Συντάγματος για τη διατήρηση του προεδρικού συστήματος. Υποστηρίζουν τώρα ότι θα έπρεπε να είχε κατευθυνθεί το Σύνταγμα σε ένα πιο αποδυναμωμένο Πρόεδρο και σε ένα περισσότερο ενισχυμένο Κοινοβούλιο. Ένα χρόνο πριν ήταν η Μουσουλμανική Αδελφότητα που ήθελε το κοινοβουλευτικό σύστημα και οι κοσμικές δυνάμεις αυτές που επέμεναν ότι η Αίγυπτος χρειάζεται έναν ισχυρό Πρόεδρο. Οι θέσεις τους αντιστράφηκαν. Ο λόγος είναι απλός: η Μουσουλμανική Αδελφότητα κέρδισε την Προεδρία.

Ερ: Και οι ΗΠΑ; Αυτή τη στιγμή παρατηρούν τις εξελίξεις. Μπορούν να κάνουν κάτι παραπάνω;

Απ: Δεν νομίζω ότι μπορούν να κάνουν κάτι. Νομίζω ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν καμία επιρροή στο εσωτερικό σκηνικό της χώρας. Είναι μια σημαντική αλλαγή σε σχέση με το παρελθόν.     

Συνεισφορά του φίλου Γιάννη!!!

---

[1] Η Marina Ottaway είναι Senior Associate, Middle East Program, Carnegie Endowment for International Peace. Το κείμενο της συνέντευξης βρίσκεται στην ιστοσελίδα http://carnegie-mec.org/publications/?fa=50279

[2] ΣτΜ: Εννοεί τις εκλογές που θα διεξαχθούν, αν όλα κυλήσουν ομαλά, στις αρχές του χρόνου για τα δυο σώματα της Βουλής, καθώς η παρούσα σύνθεση του κοινοβουλίου είχε ως στόχο να συντάξει το καινούριο Σύνταγμα.

[3] ΣτΜ: Η Ottaway εννοεί τις παρεμβάσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου γύρω από τη νομιμότητα του τρόπου συγκρότησης της επιτροπής που ανέλαβε τη διεξαγωγή του Συντάγματος, κάτι που διέλυσε ήδη την αρχική σύνθεση της επιτροπής αυτής και καθυστέρησε την αναθεωρητική διαδικασία. 

[4] ΣτΜ: Εννοεί το διάταγμα που εξέδωσε ο Πρόεδρος Μόρσι στις 23 Νοεμβρίου και σύμφωνα με το οποίο οι αρμοδιότητες του κοινοβουλίου θα ασκούνταν από τον ίδιο μέχρι και τη διεξαγωγή των βουλευτικών εκλογών λόγω της διάλυσης της παρούσας σύνθεσης του κοινοβουλίου μετά την εκπόνηση του συνταγματικού σχεδίου. Η συνέντευξη της Ottaway δόθηκε πριν την αναίρεση του διατάγματος αυτού από τον ίδιο τον Μόρσι στις 10/12 προκειμένου να εκτονώσει την λαϊκή δυσαρέσκεια.

[5] ΣτΜ: Πρόκειται για τις εκλογές του περασμένου Νοεμβρίου 2011 και του περασμένου Ιανουαρίου που έδωσαν μια πολύ μεγάλη πλειοψηφία στους ισλαμιστές στα δυο νομοθετικά σώματα.

[6] ΣτΜ: Πρόκειται για το Κόμμα της Πρόνοιας του Ερμπακάν που απαγορεύτηκε το 1998 από το Δικαστήριο λόγω της πολιτικής του ατζέντας που ήταν ισλαμική σε παραβίαση των κεμαλικών αρχών.