Για την Ελλάδα, η ολιγαρχία αποτελεί εμπόδιο στην ανάκαμψη

Το άρθρο που ακολουθεί αφορά την υπόθεση Λαυρεντιάδη που τα τελευταία χρόνια απασχολεί συχνά την ελληνική κοινωνία και αποτελεί ένα καλό παράδειγμα του πως λειτουργούν κάποιοι ισχυροί αλλά και του προστατευτισμού του κράτους απέναντί τους. Έχει τρία σκέλη. Το πρώτο είναι το καθαρά ενημερωτικό που αφορά την σύλληψή του λίγο πριν βγει το 2012. Το δεύτερο σκέλος αφορά το ιστορικό του κ. Λαυρεντιάδη και πως κατάφερε να γίνει ένας από τους ισχυρότερους οικονομικούς παράγοντες του τόπου. Το τρίτο σκέλος αναφέρεται στην ελληνική ελίτ, ή αλλιώς ολιγαρχία, όπως χαρακτηριστικά την κατονομάζει, που ουσιαστικά αποτελεί ένα από τα βασικά εμπόδια που αντιμετωπίζει η Ελλάδα στην προσπάθεια να ανακάμψει από την οικονομική κρίση. Το γεγονός ότι προέρχεται από τον ξένο τύπο βοηθάει να ειπωθούν κάποια ζητήματα χωρίς ταμπού και δίνει μια ιδέα του πώς βλέπουν οι ξένοι τη λειτουργία της ελληνικής πολιτικής και οικονομικής ζωής. Το πρωτότυπο άρθρο προέρχεται από τη διαδικτυακή έκδοση της New York Times.

 

By RACHEL DONADIO and LIZ ALDERMAN

Ένας δυναμικός επιχειρηματίας, ο Λαυρέντης Λαυρεντιάδης, φαινόταν να αποτελεί σύμβολο της νέας, πολλά υποσχόμενης εποχής για την Ελλάδα. Εξέπληξε τους πάντες όταν κατάφερε να μετατρέψει μια μικρή οικογενειακή επιχείρηση που κληρονόμησε στα 18 σε μια αυτοκρατορία που άξιζε εκατομμύρια. Αναζητώντας την αποδοχή της υψηλής κοινωνίας επιδόθηκε σε φιλανθρωπίες και καλλιέργησε δεσμούς με πολιτικά κόμματα.

Αλλά καθώς η ελληνική οικονομία βυθιζόταν τα τελευταία χρόνια, η περιουσία του μειωνόταν και άρχισε να οικειοποιείται χρήματα από την τράπεζα την οποία ήλεγχε, όπως τουλάχιστον υποστηρίζουν οι αρχές. Με τις κατηγορίες να τον βαρύνουν φαίνεται ότι ήρθε η ώρα η μεγάλη άνοδος να ακολουθηθεί από μια απότομη πτώση. Χάρη βέβαια σε ένα νομοσχέδιο που ψηφίστηκε με άκρα μυστικότητα από την ελληνική Βουλή κατάφερνε για κάποιο διάστημα να αποφεύγει τη σύλληψη απλά επιστρέφοντας τα χρηματικά ποσά που καταχράστηκε. 

Πλέον, στα 40 του, επανήλθε στο προσκήνιο όντας ένας από τους 2000 Έλληνες που βρίσκονται στη λίστα Λαγκάρντ με λογαριασμούς στην Ελβετία, στην τράπεζα HSBC και είναι ύποπτος για φοροδιαφυγή. Η συγκεκριμένη λίστα που για πρώτη φορά δόθηκε στις ελληνικές αρχές πριν περίπου 2 έτη, αναμενόταν να φωτίσει κάποιες από τις σκοτεινές πτυχές της υψηλής κοινωνίας της Ελλάδας. 

Παρόλα αυτά, η ύπαρξή της αποκρύφτηκε για αρκετό διάστημα με αποτέλεσμα δύο πρώην υπουργοί οικονομικών αλλά και υπηρεσιακοί παράγοντες του υπουργείου οικονομικών να βρίσκονται υπό διερεύνηση από τις αρχές. Τα οικονομικά προβλήματα της Ελλάδας συχνά αποδίδονται στον υπερτροφικό δημόσιο τομέα με πολλούς αναξιοποίητους δημόσιους υπαλλήλους, ένα συνταξιοδοτικό σύστημα που υπολειτουργεί και μη ανταγωνιστικές βιομηχανίες που δεν μπορούν να αναπτυχθούν λόγω των υπερβολικά αμειβόμενων υπαλλήλων με εξασφαλισμένη τη μονιμότητα δια βίου. Συχνά όμως παραβλέπεται ο σημαντικός ρόλος λίγων πλούσιων οικογενειών, πολιτικών και μέσων μαζικής ενημέρωσης – που συχνά διοικούνται από τους παραπάνω – και δημιουργούν την ελληνική πυραμίδα εξουσίας. 

Σε μια χώρα τσακισμένη από τα μέτρα λιτότητας και το 25% της ανεργίας, οι μέσοι έλληνες αρχίζουν να αντιδρούν ενάντια στην ολιγαρχία που ηγείται μιας κλειστής οικονομίας που αποτελεί τη ρίζα για πολλά από τα προβλήματα της χώρας και λειτουργεί χωρίς κανένα φραγμό και εμπόδιο. Αρκετές δεκάδες ισχυρές οικογένειες ελέγχουν κρίσιμους τομείς συμπεριλαμβανομένου του τραπεζικού, των μεταφορών και του κατασκευαστικού και συχνά στηρίζονται στους πολιτικούς οι οποίοι εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους με την ψήφιση νόμων που ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους. 

Το αποτέλεσμα, όπως αναφέρουν οι αναλυτές, είναι η έλλειψη ανταγωνισμού που υπονομεύει την οικονομία επιτρέποντας τη δημιουργία καρτέλ και τον πλουτισμό των λίγων, αποτέλεσμα του καπιταλισμού στη χείριστη μορφή του. Όπως δήλωσε ο Kevin Featherstone, καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής του LSE “Είναι λογικό για αυτούς να δημιουργήσουν στενούς δεσμούς με τους πολιτικούς και τα media, που είναι ιδιαιτέρως επιρρεπή στη διαφθορά”.

Την προηγούμενη εβδομάδα, η Ελλάδα έλαβε το «βραβείο» της πιο διεφθαρμένης χώρας της Ευρώπης από τον οργανισμό Transparency International, πίσω ακόμα και από χώρες του πρώην σοβιετικού μπλόκ όπως η Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Σλοβακία. Υπό την πίεση της κρίσης, η Ελλάδα πιέζεται από τη Γερμανία και άλλους δανειστές της να πραγματοποιήσει ουσιώδεις αλλαγές στο οικονομικό της σύστημα με αντάλλαγμα το δάνειο που απαιτείται για την αποφυγή της πτώχευσης.

Παραμένει όμως ερωτηματικό το κατά πόσο οι ηγέτες της ελληνικής κυβέρνησης θα καταφέρουν να πραγματοποιήσουν τη μεταμόρφωση αυτή. Τον προηγούμενο χρόνο, παρά τις πολλές υποσχέσεις για αύξηση της διαφάνειας, η χώρα υπέστη πτώση 14 θέσεων σε σχέση με την προηγούμενη έρευνα διαφθοράς. 

Ο κ. Λαυρεντιάδης αντιμετωπίζει ακόμα κατηγορίες που αφορούν δάνεια εκατοντάδων εκατομμυρίων από την Proton Bank σε συγγενείς επιχειρήσεις – μερικές φορές, όπως λένε οι ερευνητές, δίνοντας εντολές σε υπαλλήλους να μεταφέρουν τα χρήματα μέσα σε σακούλες σκουπιδιών. Αλλά με την Ελλάδα να βρίσκεται στα πρόθυρα ολοκλήρωσης μιας κρίσιμης ανακεφαλαιοποίησης του τραπεζικού της συστήματος, η περίπτωση αυτή είναι εμβληματική όσον αφορά τη μάχη που γίνεται μεταξύ των ανίσχυρων θεσμών και νόμων έναντι στα ισχυρά συμφέροντα των πλουσίων.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι το σύστημα έχει αλλάξει ώστε η Ελλάδα να βγει από την κρίση. Ο κ. Featherstone θεωρεί ότι η διατήρηση της συγκεκριμένης κατάστασης θα παρατείνει την καταστροφή. Παρά το γεγονός ότι η περίπτωση του Λαυρεντιάδη δείχνει ότι το σύστημα βρίσκεται τουλάχιστον υπό πίεση, αυτό δεν είναι αρκετό.

Σε μια δίωρη συνέντευξη του ο κ. Λαυρεντιάδης είχε αρνηθεί τις κατηγορίες και υποστήριξε ότι απλά διατηρούσε κάποιους λογαριασμούς στην HSBC της Ελβετίας αλλά με νόμιμα ποσά. Επίσης, απέφυγε να απαντήσει σε ερωτήσεις για τους πολιτικούς δεσμούς με κόμματα και δεν έκανε κανένα σχόλιο για την έρευνα που αφορούσε την τράπεζά του. 

Ευρισκόμενος στο γραφείο του δικηγόρου του, χαλαρός και χαμογελαστός, ο κ. Λαυρεντιάδης ανέφερε ότι του φαίνεται παράξενο να αναφέρεται αυτός στη λίστα Λαγκάρντ ενώ άλλα ισχυρά πρόσωπα λείπουν. Θεωρούσε ότι είναι ο αποδιοπομπαίος τράγος για όλα.

Σε μια συνέντευξή του ο κ. Λαυρεντιάδης αυτοχαρακτηρίστηκε ως ένας παράγοντας εκτός συστήματος και επιχειρηματίας που προσπαθούσε να επιτύχει σε μια χώρα όπου διοικούταν από λίγες ισχυρές οικογένειες που δεν επιθυμούσαν τους νεοεισερχόμενους. 

Όντως, υπό μία έννοια η αυτοκρατορία του κ. Λαυρεντιάδη έπεσε επειδή ανέβηκε πολύ γρήγορα και απέτυχε να δημιουργήσει τις κατάλληλες φιλίες ώστε να την προστατεύσει.

 «Γιατί εγώ, κάποιος καθαρός και όχι κάποιος άλλος με μεγαλύτερα προβλήματα?». Ερωτώμενος για το ποιος είναι υπεύθυνος για την κατάσταση αυτή ανέφερε χαμογελώντας ότι θα μπορούσε να πει δεκάδες ονόματα αλλά δεν είναι το στυλ του. 

Η μοίρα του κ. Λαυρεντιάδη προσδιορίστηκε νωρίς, όταν ανέλαβε τα ηνία της οικογενειακής επιχείρησης «Νεοχημική» το 1990 μετά το θάνατο του πατέρα του. Έξυπνος και γοητευτικός, παρότι υπέφερε από ρευματοειδή αρθρίτιδα, γρήγορα γιγάντωσε την επιχείρηση και εξόρμησε στον ελληνικό επιχειρηματικό κόσμο το 2003, όταν η εταιρία του εισήχθη στο ΧΑΑ. Το 2008, ο όμιλος Carlyle, μία από τις μεγαλύτερες εταιρίες διαχείρισης χαρτοφυλακίων στη Wall Street, πλήρωσε περισσότερα από 970 εκ. δολάρια για ένα μερίδιο στη Νεοχημική.  

Μέσα στα επόμενα τέσσερα χρόνια η αυτοκρατορία του Λαυρεντιάδη περιελάμβανε συμμετοχές σε φαρμακευτικές εταιρίες, τράπεζες, τον Ολυμπιακό Πειραιώς και σε έργα τέχνης. Δοκίμασε επίσης την τύχη του στον έντυπο τύπο και στα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης. Αλλά το κλίμα άρχισε να αντιστρέφεται από τη στιγμή που η κρίση χτύπησε την Ελλάδα. Η Carlylr έχασε περισσότερα από 65 εκ. δολάρια από τη Νεοχημική και κατηγόρησε τον Λαυρεντιάδη ότι υπερέβαλλε όσον αφορά την οικονομική υγεία της επιχείρησης. Βίωσε απώλειες ρευστότητας από διάφορες επιχειρηματικές πηγές. 

Τον Δεκέμβριο του 2009, τέσσερις μήνες πριν η Ελλάδα αναζητήσει τη διεθνή βοήθεια, ο Λαυρεντιάδης αγόρασε ένα μεγάλο μερίδιο από την Proton Bank, η οποία είχε αναπτυχθεί πολύ γρήγορα μετά την απόκτηση μιας μικρής τράπεζας το 2005, της Omega Bank. To ΔΣ της Omega περιέλαβε τον κ. Λαυρεντιάδη, τον τότε κουνιάδο του Ευάγγελου Βενιζέλου, του νυν προέδρου του ΠΑ.ΣΟ.Κ και έναν αδερφό του Γεώργιου Παπανδρέου, πρώην Πρωθυπουργού.

Οι δικαστικές αρχές τονίζουν ότι από τη στιγμή που ο Λαυρεντιάδης ανέλαβε την Proton, ξεκίνησε να λεηλατεί την περιουσία της ώστε να σώσει τις παρακμάζουσες επιχειρήσεις του. Μόνο το 2010, περίπου 925 εκ. δολάρια δόθηκαν ως εμπορικά δάνεια (περίπου το 40% των συνολικών δανείων της τράπεζας) σε επιχειρήσεις του κ. Λαυρεντιάδη ή σε θυγατρικές τους χωρίς να γίνεται κανένας πιστωτικός έλεγχος σύμφωνα με τα ευρήματα των ορκωτών λογιστών της Τράπεζας της Ελλάδος.

Το πρόβλημά του έγινε γνωστό στα μέσα του 2011, όταν ο οικονομικός εισαγγελέας τον κατηγόρησε για υπεξαίρεση 65 εκ. δολαρίων, μετά από σχετικές έρευνες.

Αρκετούς μήνες νωρίτερα, όμως, οι νομοθέτες είχαν περάσει ένα νόμο που επέτρεπε στους κατηγορούμενους σχετικών εγκλημάτων να αποφύγουν τη δίωξη αν επέστρεφαν τα λεφτά για τα οποία κατηγορούνταν ότι υπεξαίρεσαν. Η ουσία ήταν να επιταχυνθεί η επίλυση υποθέσεων στα ελληνικά δικαστήρια. Ο κ. Λαυρεντιάδης επέστρεψε αμέσως τα 65 εκ. δολάρια στην Proton και απαλλάχθηκε. 

Τον Μάρτιο, ο οικονομικός εισαγγελέας τον κατηγόρησε μαζί με 26 ακόμα άτομα για απάτη, υπεξαίρεση, δημιουργία εγκληματικής οργάνωσης, ξέπλυμα χρήματος και εξαπάτηση λόγω δανείων που είχαν εκδοθεί από την Proton Bank. Ta 65 εκ. Δολάρια που αποπλήρωσε θεωρήθηκαν μόνο ένα μικρό μέρος από το σύνολο των 915 εκ. δολαρίων που ο εισαγγελέας υποστήριζε ότι είχαν διοχετευτεί σε εταιρίες συμφερόντων του.  

Σε μια συνέντευξή του επιβεβαίωσε ότι έπρεπε να επιστρέψει τα 65 εκ. δολάρια αλλά αρνήθηκε να σχολιάσει κάτι επιπρόσθετο. Θεώρησε την έκθεση της ΤτΕ  ανυπόστατη και μη αντικειμενική και υποστήριξε ότι δεν έχει κληθεί ακόμα από τον εισαγγελέα για ανάκριση πέρα από τα μαζική δίωξη των 27. Υποστήριξε επίσης ότι έχει εμπιστοσύνη στην ελληνική δικαιοσύνη.

Παρά τις κατηγορίες για απάτη, ο κ. Λαυρεντιάδης συνέχισε να είναι υποστηρικτής αμφισβητούμενων κυβερνητικών δράσεων. Τον Ιούλιο του 2011, ο κ. Βενιζέλος, τότε Υπουργός Οικονομικών, ενέκρινε μια κυβερνητική κατάθεση ύψους 130 εκ. δολαρίων στην Proton Bank για μία και μοναδική ημέρα, ώστε να αποφευχθεί μια καταστροφική κατάρρευση όπως υποστήριξε. Η συγκεκριμένη κίνηση είχε εγκριθεί από την ΤτΕ αλλά ήταν ενάντια στις επιταγές του Ελληνικού Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους. Τα 130 εκ. δολάρια, πλέον των τόκων, επεστράφησαν στην κυβέρνηση, σύμφωνα με τον κ. Βενιζέλο.

 «Ήταν απολύτως απαραίτητο να διατηρηθεί η Proton – και όχι ο κ. Λαυρεντιάδης προσωπικά – σε μια τάξη ώστε να γλιτώσουμε αρκετό δημόσιο χρήμα» προσέθεσε ο κ. Βενιζέλος, που παραιτήθηκε από τη θέση του τον Μάρτιο. Ένα μήνα μετά τη μεταφορά των 130 εκ. δολαρίων, ο κ. Βενιζέλος συνυπέγραψε τον νόμο που έδινε στον εκάστοτε Υπουργό Οικονομικών τη δυνατότητα να σώζει τις τράπεζες με δημόσιο χρήμα, άσχετα με τις προτάσεις άλλων κρατικών ινστιτούτων.

Ο κ. Βενιζέλος είπε ότι ο νόμος ήταν απαραίτητος επειδή η Ελλάδα δεν έχει ένα ξεκάθαρο νομοθετικό πλαίσιο που να επέτρεπε τη διαχείριση των δημοσίων καταθέσεων σε περιόδους κρίσεων. Αλλά οι νομικοί υπεύθυνοι υποστήριξαν ότι ήταν μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου στην Ελλάδα όπου αμφισβητούμενες νομοθετικές πράξεις διορθώνοντας αργότερα με νέους νόμους.

Ο κ.Λαυρεντιάδης αρνήθηκε να κάνει κάποιο σχόλιο σχετικά με τους δεσμούς του με τον κ. Βενιζέλο.

Τον Οκτώβριο του 2011, η Proton κρατικοποιήθηκε. «Σοκαρίστηκα», δήλωσε ο κ. Λαυρεντιάδης, προσθέτοντας ότι δεν πίστευε ότι τα οικονομικά της τράπεζας οδηγούσαν σε μια τέτοια κίνηση. Τον Μάρτιο, προσέβαλε την απόφαση του Ανώτερου Δικαστηρίου και αναμένει την απόφαση.

Ερωτώμενος αν η υπόθεση της Proton ήταν η απόδειξη ότι το νομοθετικό σύστημα της χώρας δεν λειτουργούσε σωστά, ο κ. Λαυρεντιάδης χαμογελώντας απάντησε ότι η αγορά είναι μια οργανωμένη αγορά χωρίς οργάνωση. Μπορείτε να το εξηγήσετε όπως εσείς θέλετε.