Κριτική για το θεατρικό "Ιλιάδα" του Στάθη Λιβαθινού (2ος Διαγωνισμός Ελεύθερης Γραφής)

17^η Συμμετοχή  από τον Θεόδωρο Προπατορίδη

 

Η Ιλιάδα του Στάθη Λιβαθινού είναι μια έξοχη δραματική εκδοχή του ομηρικού έπους της Ιλιάδας την οποία ο Στάθης Λιβαθινός την δούλευε χρόνια.  Στάθης Λιβαθινός, ο έξοχος αυτός σκηνοθέτης, έχει ασχοληθεί πολύ με τον εκμοντερνισμό πολλών κλασσικών αριστουργημάτων. Γεννήθηκε στην  Αθήνα αλλά σπούδασε σκηνοθεσία στο Κρατικό Θεατρικό Ινστιτούτο της Μόσχας απ’  όπου και βραβεύτηκε. Η Ιλιάδα το μεγάλο αυτό έπος μπορούσε να δραματοποιηθεί; Από την αρχαιότητα ακόμη υπήρχαν αναφορές σε δραματικά στοιχεία της Ιλιάδας όπως π.χ στο Πλατωνικό έργο ή ακόμα ακόμα η φημολογούμενη παραδοχή του Αισχύλου ότι τα δράματά του ήταν ψίχουλα από το Ομηρικό τραπέζι. Η αλήθεια είναι ότι τα μετέπειτα δράματα των αρχαίων τραγωδών και κωμοδιογράφων προέρχονται απευθείας από την ομηρική παράδοση. Το έργο του Ομήρου είναι η μήτρα από την οποία ξεπετάγονται δραματουργικά και  θεματολογικά τα αριστουργήματα του αρχαίου ελληνικού δράματος. Η Ιλιάδα είναι ουσιαστικά η αφήγηση της ιστορίας του ελληνισμού από την αρχαιότητα έως την σημερινή εποχή διότι πραγματεύεται σε μεγάλο βαθμό τα πάθη και τους δαίμονες της φυλής μας που την οδηγούν  σε στιγμές ανείπωτου ηρωισμού αλλά και σε στιγμές οδύνης, πόνου και αβάσταχτου διχασμού. Είναι η κινητήριος δύναμη της ιστορικής μας εξέλιξης, είναι η ευλογία και η κατάρα μας..

Ο κ.Λιβαθινός έστησε μια πρωτοποριακή παράσταση γεμάτη αφηγηματική δύναμη, εσωτερική ένταση και τεχνική αρτιότητα.Το βασικό σκηνικό της παράστασης είναι ένα μεγάλο πεδίο μάχης όπου ανά πάσα στιγμή οι Αχαιοί και οι Τρώες μπορούν να πολεμήσουν. Οι δύο αντίπαλοι περιμένουν ο ένας τον άλλο σ΄ αυτή την μεγάλη αρένα ενώ οι Θεοί παραμένουν εκεί ωσεί παρόντες έτοιμοι να επέμβουν όποτε κρίνουν απαραίτητο. Η παράσταση ξεκινά με τον κρίσιμο για την εξέλιξη των γεγονότων διάλογο Αγαμέμνονα και Αχιλλέα. Ο διάλογος αυτός όπως επίσης και οι διάλογοι Αχιλλέα-Θέτιδας και Θέτιδας-Δία είναι καθοριστικοί για την πορεία των γεγονότων και την δραματική τους έκβαση. Η Ιλιάδα όμως βρίθει και από πολλούς άλλους διαλόγους όπως π.χ στην ενάτη ραψωδία κάτι που επιτείνει τον θεατρικό της χαρακτήρα. Ο τρωικός πόλεμος διήρκεσε 10 χρόνια ωστόσο ο μάχιμος χρόνος συμπυκνώνεται στην Ιλιάδα σε 4 μόλις ημέρες πράγμα που επηρεάζει βαθιά την πλοκή του έργου και διευκολύνει την δραματική απεικόνιση των φοβερών γεγονότων που περιγράφονται στο Ομηρικό έπος..

Οι 15 ηθοποιοί της παράστασης είναι ταυτόχρονα και ραψωδοί καθώς αφηγούνται τα γεγονότα που εξελίσσονται ενώ σχεδόν όλοι τους υποδύονται δύο ή και τρεις διαφορετικούς ρόλους .Κάποιοι εναλλάσσονται από την θνητότητα στην αθανασία και αντίστροφα..! Χρησιμοποιώντας τα λιτά σκηνικά της παράστασης, την μαγευτική μουσική και τις έξοχες κινησιολογικές δεξιότητες των ηθοποιών του ο κ.Λιβαθινός στήνει μια παράσταση που συμπυκνώνει όλη  την πεμπτουσία της ανθρώπινης ύπαρξης: πάθη, μίση, έρωτες, αγωνίες, τρυφερότητα, θλίψη, σπαραγμός αλλά και απίστευτη θέληση, αυταπάρνηση και ηρωισμός. Οι εικόνες της παράστασης είναι γεμάτες λυρισμό, επική βία, αυταπάρνηση και πίστη σ΄ έναν ιερό σκοπό, έστω αν και μοιάζει ανέφικτος. Η παράσταση μου θύμισε μια ταινία που διαδραματίζεται σε μια άλλη σκοτεινή εποχή, το Excalibur του Τζων Μπούρμαν. Νομίζω ότι όπως ο Τζων Μπούρμαν στο χώρο του κινηματογράφου είναι ένας ποιητής των εικόνων έτσι και ο Στάθης Λιβαθινός είναι ένας ποιητής  στο χώρο του θεάτρου. Σπάει πολλές κατεστημένες απόψεις και συμπυκνώνει στο θεατρικό χρόνο που διαθέτει την δύναμη και την ορμή του ανθρώπινου γένους στο δρόμο προς την αυτοεκπλήρωσή του..

Το έπος βασίζεται στα βίαια συναισθήματα και πάθη των ηρώων του και κυρίως του Αχιλλέα και του Έκτορα. Οι δύο αρχετυπικές αυτές μορφές δεσπόζουν σ΄ όλη την παράσταση και την οδηγούν στην μοιραία της κατάληξη. Έχουν προηγηθεί κάποια άλλα γεγονότα όπως η αναμέτρηση Πάρη-Μενέλαου, η αναμέτρηση Αίαντα-Έκτορα και άλλα που μοιάζει να προετοιμάζουν την τελική κορυφαία αναμέτρηση. Ο θάνατος του Πατρόκλου μοιάζει να εξυπηρετεί την οικονομία του έπους. Είναι το μεταβατικό στάδιο, το απαραίτητο βήμα στο δρόμο για την μητέρα όλων των μαχών. Ο Αχιλλέας βέβαια θρηνεί το χαμό του φίλου του και επιδιώκει διακαώς την εκδίκησή του ώσπου βέβαια την πετυχαίνει. Όλα μοιάζουν να φτάνουν προς το νομοτελειακό τέλος τους. Και η τραγωδία στην επική της κορύφωση..
Μετά τον χαμό του Έκτορα η συνάντηση Αχιλλέα-Πριάμου μοιάζει να βγάζει στην επιφάνεια τα πιο ευγενή συναισθήματα των ηρώων. Μας υπενθυμίζει ότι παρόλα τα μίση και τις αντιπαλότητες κάποιες θεμελιώδεις αξίες του ανθρώπινου γένους όπως ο σεβασμός προς κάθε νεκρό δικαιώνουν την ίδια μας την ύπαρξη και δεν την ακυρώνουν στα ματιά του κριτή που πολλές φορές είναι ο ίδιος ο εαυτός μας. Η Ομηρική τραγωδία μοιάζει να φτάνει στα προκαθορισμένα όρια της αφήνοντας βέβαια ένα πλήθος εκκρεμοτήτων, ασαφειών και ερωτημάτων που βέβαια εντάσσονται στον ευρύτερο παραδοσιακό τρωικό μύθο όπως αυτός αναπαράχθηκε μέσα στους αιώνες..

Συνολικά, ο Στάθης Λιβαθινός, ο μεγάλος αυτός εξπρεσιονιστής σκηνοθέτης, στήνει μια ολοκληρωμένη δουλειά που εντυπωσιάζει με τις ερμηνευτικές  δεξιότητες και την τεχνική αρτιότητα. Παίρνει απ’ όλους τους ηθοποιούς του το καλύτερο γεμίζοντας τους θεατές με την αίσθηση του ακέραιου και του ουσιαστικού. Από τους ερμηνευτές ξεχωρίζουν νομίζω ο Δημήτρης Ήμελλος στο διπλό ρόλο του Αγαμέμνονα και του Ήφαιστου όπως επίσης και η Μαρία Σαββίδου στο τριπλό ρόλο της Εκάβης, της Θέτιδας και της Μοίρας, χωρίς ωστόσο να υπολείπονται και οι υπόλοιποι. Ο Δημήτρης Ήμελλος είναι χρόνια συνεργάτης του Στάθη Λιβαθινού και με την εμπειρία του σίγουρα βοήθησε καθοριστικά στο ξεπέταγμα της παράστασης προς την κορυφή. Τα σκηνικά και τα κουστούμια της Ελένης Μανωλοπούλου είναι  Εξόχως ευρηματικά και μοντέρνα, εμπλουτίζουν την παράσταση και βοηθάνε καθοριστικά στην εξέλιξη της.Η παρομοίωση των νεκρών με τα άδεια παλτά είναι ιδιοφυής και αρμόζουσα ενός μεγάλου καλλιτέχνη. Η μουσική σύνθεση και ο σχεδιασμός του ήχου είναι εκπληκτικά, η επιρροή βέβαια από ανατολικά ακούσματα είναι εμφανής όπως και η χρήση αντίστοιχων μουσικών οργάνων όπως ο ινδικός αυλός. Ο ήχος ήταν καθάριος, διαυγής και επενεργούσε πραγματικά καταλυτικά στην εξέλιξη του έργου και στην συνεχή εγρήγορση των θεατών..

Σας ευχαριστώ πολύ!