ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ, ΑΝΑΤΡΟΠΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΩΝ: ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΤΗ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΥ ΠΕΡΑΣΕ

Τ

η χρονιά που πέρασε η Μέση Ανατολή παρέμεινε για μια ακόμα φορά στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος. Και πως αλλιώς θα μπορούσε να γίνει, με τη συριακή κρίση να εξαπλώνεται και να αποσταθεροποιεί τα γειτονικά κράτη, τις ισλαμιστικές κυβερνήσεις να απομακρύνονται από την εξουσία με τη βία ή μέσω πολιτικών διαδικασιών και τη πρόσφατη διάσκεψη της Γενεύης να αναδιαμορφώνει τις σχέσεις ισορροπίας στην ευρύτερη περιοχή.

Ο συριακός εμφύλιος πόλεμος συνεχίστηκε ακάθεκτος και το 2013 με τους νεκρούς να ξεπερνούν τους 120.000 σύμφωνα με εκτιμήσεις ΜΚΟ που πρόσκεινται στην αντιπολίτευση. Στο πεδίο των μαχών οι κυβερνητικές δυνάμεις κατάφεραν να ανακόψουν την προέλαση των ανταρτών προς τα κεντρικά και νότια της χώρας και να καταλάβουν ξανά οδικές αρτηρίες-κλειδιά που ενώνουν τη Δαμασκό και τις κεντρικές περιοχές με τα παράλια που κατοικούνται από την πιστή στο καθεστώς Άσαντ κοινότητα των Αλαουιτών. Η προέλαση των κυβερνητικών δυνάμεων έγινε με τη συμβολή της Χεζμπολάχ, που εμπλέκεται όλο και περισσότερο στο συριακό εμφύλιο.

Συριακός εμφύλιος

Από την άλλη πλευρά η Σαουδική Αραβία βρίσκεται πίσω από τις ισλαμικές αντάρτικες ομάδες τις οποίες εξοπλίζει, χρηματοδοτεί και επανδρώνει. Οι επιπτώσεις του συριακού εμφυλίου δεν σταματάν όμως μόνο στα γεωγραφικά όρια της Συρίας. Στο Λίβανο, που ήδη φιλοξενεί 800.000 πρόσφυγες πολέμου από τη Συρία, πολέμιοι και οπαδοί του καθεστώτος Άσαντ συγκρούονται τακτικά μεταξύ τους στα βόρεια της χώρας, οι πολιτικές δυνάμεις δεν μπορούν να συμφωνήσουν στον σχηματισμό κυβέρνησης επί εννέα μήνες λόγω του συριακού ζητήματος και ξένα κέντρα απεργάζονται την περαιτέρω αποσταθεροποίηση της χώρας μέσα από ένα μπαράζ βομβιστικών επιθέσεων. Το καθημαγμένο Ιράκ έχει επωμιστεί 200.000 πρόσφυγες, την ίδια στιγμή που κορυφώνεται στο εσωτερικό του  η σύγκρουση μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών για την μελλοντική νομή εξουσίας και πετρελαίων, ενώ η Τουρκία ανησυχεί για την αυτονομία των Κούρδων της Συρίας και τις επιπτώσεις της στο δικό της κουρδικό πληθυσμό.

Μαζικές συγκεντρώσεις στην Αίγυπτο

Η χρονιά αυτή ήταν όμως ταυτόχρονα και χρονιά ανατροπής. Ανατροπής των ισλαμικών κυβερνήσεων που ήλθαν να διαχειριστούν την κατάσταση σε Αίγυπτο και Τυνησία. Στην περίπτωση της Αιγύπτου η ανατροπή έγινε βίαια με την παρέμβαση του στρατού. Στη Τυνησία η κυβέρνηση αλλαγή έγινε μέσα από πολιτικές διαδικασίες χωρίς έξωθεν παρεμβάσεις. Κοινός παρανομαστής και στις δυο περιπτώσεις; Η αδυναμία των κυβερνήσεων αυτών να βελτιώσουν το βιοτικό επίπεδο των πολιτών και να επανεκκινήσουν την οικονομία. Ιδιαιτερότητες της κάθε μιας; Στην Αίγυπτο η πολιτική διαδικασία της μεταπολίτευσης είχε προχωρήσει στην σύνταξη καινούριου συντάγματος, ένα σύνταγμα όμως που δεν απολάμβανε της συναίνεσης των αντιπολιτευόμενων κομμάτων και μεγάλου τμήματος της κοινωνίας. Αυτή τη διττή απογοήτευση των πολιτών από τα πεπραγμένα της κυβέρνησης εκμεταλλεύτηκε ο στρατός, σε συνδυασμό με την πολιτική αλαζονεία που έδειξε ο Πρόεδρος Μόρσι και την παντελής αδυναμία της Αδελφότητας να αφουγκραστεί τα κοινωνικά αιτήματα και να συγκροτήσει ευρύτερες συμμαχίες. Στην Τυνησία το πολιτικό παιχνίδι παίζεται με διαφορετικούς όρους:  δεν υπάρχει παρέμβαση του στρατού στην πολιτική και το ισλαμικό κόμμα δεν μπορούσε να συγκροτήσει αυτοδύναμη κυβέρνηση, καταφεύγοντας σε συνεργασία με δυο μικρά κοσμικά κόμματα. Αιτίες προστριβής; Η καθυστέρηση κατάρτισης του νέου συντάγματος, η δυναμική εμφάνιση των Σαλαφιστών στο πολιτικό προσκήνιο και η δολοφονία δυο βουλευτών της αντιπολίτευσης γνωστών για τη κριτική τους στη κυβέρνηση και τους Σαλαφιστές. Οι πολιτικές πιέσεις οδήγησαν πρόσφατα στην αντικατάσταση της πολιτικής κυβέρνησης από κυβέρνηση προσωπικοτήτων με σαφές χρονοδιάγραμμα για την ολοκλήρωση της συνταγματικής διαδικασίας και την προκήρυξη εκλογών. Μένει να δούμε αν αυτό θα υλοποιηθεί. 

Η σημαντική συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν

Η σημαντικότερη όμως εξέλιξη για την περιοχή ήταν η συμφωνία της Γενεύης μεταξύ των 5+1 (ΗΠΑ, Ρωσία, Μ Βρετανία, Γαλλία, Κίνα, Γερμανία, ΕΕ) και του Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα. Η συμφωνία αυτή έχει σημαντικά οικονομικά οφέλη και για τις δυο πλευρές.  Από τη μια πλευρά η μερική έστω άρση των εμπορικών περιορισμών θα δώσει σημαντικές ανάσες στην ιρανική οικονομία, ενώ η τιμή του πετρελαίου θα πέσει λόγω μεγαλύτερων εξαγωγών από το Ιράν. Πέρα όμως από τα εμφανή οικονομικά πλεονεκτήματα, η παρούσα συμφωνία έχει και σαφές πολιτικό αντίκτυπο. Αποτελεί το πρώτο βήμα για την επαναπροσέγγιση μεταξύ Τεχεράνης και Ουάσινγκτον. Μια επαναπροσέγγιση που φαινόταν επιβεβλημένη για τις ΗΠΑ προκειμένου να εξασφαλιστεί μια κάποια σταθερότητα στη περιοχή με δεδομένη την μικρότερη ή μεγαλύτερη εμπλοκή του Ιράν σε όλες τις εστίες σύγκρουσης: Ιράκ, Αφγανιστάν, Συρία, Λίβανος. Πρόκειται όμως για μια επαναπροσέγγιση που δημιουργεί δυσπιστία στους μέχρι πρότινος παραδοσιακούς συμμάχους των ΗΠΑ στην περιοχή, το Ισραήλ και τη Σαουδική Αραβία. Το Ισραήλ ποτέ δεν αποδέχτηκε το περιφερειακό ρόλο του Ιράν, τη στιγμή μάλιστα που η επιρροή του τελευταίου έφτασε μέχρι τα βόρεια σύνορά του, δηλαδή στη Συρία και το λιβανικό νότο. Η δε πιθανολογούμενη κατοχή πυρηνικών όπλων από το Ιράν και οι αντισιωνιστικές κορώνες στις οποίες συχνά καταφεύγει συντηρούν την εχθρότητά του Τελ Αβίβ για τη περιοχή. Η δε Σαουδική Αραβία έβλεπε πάντα με εχθρότητα την προσπάθεια ενός σιιτικού, μιας δηλαδή αίρεσης σε σχέση με τον την ισλαμική ορθοδοξία που αντιπροσωπεύουν οι σουνίτες, και μη αραβικού κράτους να πρωταγωνιστικό ρόλο στα ζητήματα των αραβικών κρατών. Πόσο μάλλον όταν το τελευταίο φαίνεται πως προσπαθεί να εκμεταλλευτεί πολιτικά τα αιτήματα των σιιτικών μειονοτήτων τόσο στην Σαουδική Αραβία όσο και σε άλλες πιστές στην τελευταία μοναρχίες του κόλπου.

Αυτές ήταν εν ολίγοις οι σημαντικότερες εξελίξεις της χρονιάς για την περιοχή. Το αν ο καινούριος χρόνος μπορεί να φέρει σταθερότητα μένει να το δούμε. 

ΠΛΑΚΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ