Το χωρικό φαινόμενο (στην) DOGVILLE

     Δεν θα σας πω τίποτα για την ταινία (τουλάχιστον όχι σε αυτήν τη δημοσίευση) γιατί α) θα μας πάρει πολύ ώρα…. και β) εάν δεν την έχετε δει (κακώς, πολύ κακώς!) δεν έχει νόημα να διαβάσετε το παρακάτω κείμενο….

     Ο «χώρος» είναι μια πολυδιάστατη έννοια. Το χωρικό φαινόμενο δεν ταυτίζεται με το γεωγραφικό χώρο∙ είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τις σχέσεις που δημιουργούνται μεταξύ των χρηστών του αλλά και μεταξύ των διαφόρων δραστηριοτήτων τους. Συνεπώς, ο χώρος δεν είναι στατικό φαινόμενο αλλά μεταβάλλεται διαρκώς σύμφωνα με τις εκάστοτε κοινωνικές, πολιτισμικές και οικονομικές συνθήκες.

     Ο χώρος είναι παντού και πάντοτε αμφίσημος. Για τη Grace το παλιό ορυχείο είναι ένας ασφαλής χώρος, ένα καταφύγιο. Η εκκλησία λειτουργεί και ως δικαστήριο ή ως χώρος συγκέντρωσης και λήψης αποφάσεων, ενώ για τη Μάρθα αποτελεί επιπλέον, χώρο εργασίας και κατοικίας. Ο μεταφορέας της πόλης, Ben, από την άλλη, εξηγεί «ο δρόμος είναι το σπίτι μου». Το ίδιο πρόσωπο, τέλος, η Grace, στην αρχή της ταινίας θεωρεί πως το Dogville είναι «ένας τόπος όπου οι άνθρωποι έχουν ελπίδες και όνειρα αν και ζουν κάτω από αντίξοες συνθήκες», ενώ στο τέλος της ταινίας, έχοντας πλέον ζήσει στην πόλη, την χαρακτηρίζει «προβληματική».

     Ένα βασικό χαρακτηριστικό της πόλης Dogville είναι το ότι ενώ βρίσκεται σε πολύ κοντινή απόσταση από τη -μάλλον μεγαλούπολη- Georgetown, εμφανίζεται εντελώς απομονωμένη. Το γεγονός αυτό μπορεί εύκολα να ερμηνευτεί με τη θεωρία των μαρξιστών γεωγράφων David Harvey και Edward Soja, που ισχυρίζονται ότι ο χώρος παράγεται κοινωνικά. Η ταινία διαδραματίζεται τη δεκαετία του ’30, ακριβώς την εποχή της οικονομικής κρίσης, όταν ο αμερικανικός λαός είναι τρομαγμένος και επιφυλακτικός, με αποτέλεσμα τη δημιουργία, ή έστω την ενίσχυση, των κλειστών κοινωνιών (ο Tom σε μια σκηνή του έργου λέει ότι «ολόκληρη η χώρα θα ήταν καλύτερα να “ανοιχτεί”»). Με άλλα λόγια, η απομόνωση της Dogville δεν οφείλεται σε γεωγραφικά χαρακτηριστικά, αλλά στην κοινωνική (ή αντι-κοινωνική) συμπεριφορά των κατοίκων της.

     Όμως ο χώρος, όχι μόνο είναι παράγωγο κοινωνικών συνθηκών, αλλά παράγει και κοινωνικές συμπεριφορές. Στον επίλογο της ταινίας, η Grace σκέφτεται πως «αν ζούσε σ’ αυτά τα σπίτια, πιθανώς να έκανε τα ίδια με τους κατοίκους τους». Μάλιστα, η σχέση αιτίου - αιτιακού στην αλληλεπίδραση του χώρου και των κοινωνικών συνθηκών δεν είναι πάντα διακριτή· οι κάτοικοι του Dogville είναι στενόμυαλοι επειδή ζουν σε μια κλειστή κοινωνία ή η κοινωνία είναι κλειστή ως αποτέλεσμα της συμπεριφοράς των στενόμυαλων κατοίκων της;

     Από την ταινία προκύπτουν και άλλα συμπεράσματα αναφορικά με το κοινωνικό περιεχόμενο του χώρου. Ο Τζακ εργάζεται έξω από την πόλη (στα κτήματά του) ενώ η γυναίκα του διδάσκει στο χώρο της οικίας τους. Έτσι, η γυναίκα του έχει πολύ καλές σχέσεις με τους συμπολίτες της και χαίρει του σεβασμού τους, ενώ ο Τζακ εμφανίζεται ως δύστροπος χαρακτήρας και μάλλον αντιπαθής στους υπόλοιπους. Στη συζήτηση του με την Grace γίνεται φανερό ότι και ο ίδιος διαφοροποιεί τον εαυτό του από τους υπόλοιπους.

     Εμφανής στην ταινία είναι και ο διαχωρισμός των κοινωνικών τάξεων στο χώρο. Σύμφωνα με τον αφηγητή όλα τα σπίτια είναι σε κακή κατάσταση εκτός από αυτό του γιατρού, το οποίο ξεχωρίζει αισθητά από τα υπόλοιπα και επιπλέον, βρίσκεται στο κεντρικότερο σημείο της πόλης.

     Ένα από τα στοιχεία του χώρου με ιδιαίτερη σημασία είναι και οι μετακινήσεις, διότι αφενός αποτελούν την έκφραση ζωής στην πόλη και αφετέρου εισάγουν τον δυναμισμό σε αυτήν. Οι πολυάριθμες μετακινήσεις της Grace, εξάλλου, φαίνεται να αλλάζουν τελείως το ρυθμό της πόλης. Ακόμα, ο κεντρικός δρόμος της πόλης αποτελεί ταυτόχρονα και τόπο συνάντησης εξαιτίας των συχνών μετακινήσεων. Αξίζει να σημειωθεί ότι, γι' αυτό το λόγο ο τυφλός κάτοικος της Dogville αποφεύγει τις μετακινήσεις (για να μην αντιληφθούν οι συμπολίτες του την αναπηρία του), αντιμετωπίζει δηλαδή το πρόβλημα του περιορίζοντας το χωρικά.

     Παρατηρούμε, επίσης, ότι ο κεντρικός δρόμος, ο οποίος χρησιμοποιείται καθημερινά από τους πολίτες για τις απαραίτητες μετακινήσεις τους, είναι και χώρος διασκέδασης, βόλτας και εορταστικών εκδηλώσεων (πολύ-λειτουργικότητα του χώρου).

     Επιστρέφοντας στην αντίληψη του χώρου από τους κατοίκους, βλέπουμε ότι θεωρούν την πόλη ιδιοκτησία τους. Η πόλη τους ανήκει και ως εκ τούτου πρέπει να τη φροντίζουν και να την προστατεύουν (ο Tom δίνει διαλέξεις επειδή θεωρεί πως έχει χρέος απέναντι στην πόλη και πρέπει να προσφέρει). Βέβαια, με τον ίδιο τρόπο, διεκδικούν και απολαμβάνουν δικαιώματα. Έτσι, η διέλευση από το μονοπάτι στο κήπο με τους θάμνους είναι δυνατή μόνο για τους κατοίκους και όχι για την Grace. Επιπλέον, η παραμονή της τελευταίας στην πόλη είναι αδύνατη χωρίς την προσφορά αντιτίμου (εμπορευματοποίηση της πόλης), το οποίο μάλιστα αυξάνεται, όσο μεγαλώνει και η επιθυμία της να παραμείνει στην πόλη.

     Ολοκληρώνοντας, η Dogville έχει τη δική της ταυτότητα. Αποτελεί μια ήσυχη, μικρή πόλη η οποία έχει να επιδείξει, ωστόσο, όλα τα γνωρίσματα μιας κλειστής κοινωνίας, όπως την εκδήλωση ρατσιστικών συμπεριφορών. Και είναι ο ίδιος ο χαρακτήρας της, ο κύριος παράγοντας στην εξέλιξη της…