Μουσικά Ταξίδια από τον Νίκο Ιωαννίδη

“UNWRITTEN”

Bach Biber Corelli Marini from violin to harp

Flora Papadopoulos

(Arcana – A451 – 2018 - 51΄23΄΄)

Η ιστορία της άρπας ξεκινά  από την πρωτοκυκλαδική εποχή στην Ελλάδα (αρπιστής της Κέρου,  (2800-2200 π.Χ), συνεχίζει την πορεία της με τους Σουμέριους, τους Βαβυλώνιους και τους Εβραίους, περνά μέσα από το Βυζάντιο και τον Μεσαίωνα (Ιρλανδία) και διαδίδεται ευρέως σε όλη την Ευρώπη αιώνες πριν από την αναγέννηση. Στις αρχές του 17_ου αιώνα αξιοποιείται από τους ιταλούς μουσικούς, όχι μόνο ως όργανο της βασικής μελωδικής γραμμής (“di fondamento”)- όπως το όργανο και το τσέμπαλο – μα και για τον δεξιοτεχνικό στολισμό μιας μουσικής σύνθεσης (“di ornamento”). Μέχρι και το πρώτο μισό του 18_ου αιώνα βρίσκουμε μουσικά κομμάτια με υποχρεωτικό (“obbligato”) μέρος για την άρπα σε διάδραση με άλλα όργανα ή φωνές. Με την μετανάστευση των βιρτουόζων ιταλών αρπιστών πέρα από τις Άλπεις, η χρήση του οργάνου διαδίδεται και στην κεντρική Ευρώπη. Με τον Hector Berlioz (1803-1869) καθιερώνεται ως τακτικό μέλος της συμφωνικής ορχήστρας.

Η Φλώρα Παπαδοπούλου έχει συνεργαστεί στο παρελθόν με κορυφαία μουσικά σύνολα, όπως η Cappella Mediterranea με διευθυντή τον L. Garcia Alarcón, το Concerto Italiano του Rinaldo Alessandrini, το σύνολο Matheus του J.C. Spinosi και το Laboratorio ’600 του Franco Pavan. Έχει συμμετάσχει στο μουσικό σύνολο παλαιάς μουσικής “Ex Silentio” και έχει το δικό της μουσικό κουαρτέτο “Il Caleidoscopio”.

Στην πρώτο προσωπικό της CD επιχειρεί να ξαναζωντανέψει στο παρόν, ρεπερτόριο της μπαρόκ εποχής (1600-1750) αποκλειστικά για  άρπα που έμεινε άγραφο (“unwritten”), δεν αποτυπώθηκε ποτέ σε παρτιτούρα για να φτάσει στις μέρες μας.  

Μας παρουσιάζει, σε μεταγραφή για διπλή άρπα με τρεις σειρές χορδών, συνθέσεις των Heinrich Ignaz Franz Biber (1644-1704), Biagio Marini (1594-1663), Arcangelo Corelli (1653-1713) και Johann Sebastian Bach (1685-1750), αρχικά γραμμένες για βιολί, που πιθανότατα αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για τους αρπιστές της εποχής τους, χάρις τα συναφή χαρακτηριστικά του ήχου του  βιολιού.

Σε αυτή τη μουσική ανασύσταση και μετά από προσωπική μουσικολογική έρευνα, αξιοποιεί   παραδείγματα μεταγραφών για άρπα του Bach και  του Corelli, αλλά και σωζόμενα κομμάτια αποκλειστικά για αυτό το όργανο.

Πειραματίστηκε, προέβη σε υποθέσεις και επανεκτιμήσεις και κατέληξε σε επιλογές, που της προσφέρουν τη δυνατότητα να αναπτύξει και να επεκτείνει τις αρχικές συνθέσεις των τεσσάρων μεγάλων συνθετών, προσφέροντάς τους μια νέα ζωή με τον πολυφωνικό ήχο και τις εκφραστικές δυνατότητες της άρπας.

Στη διμερή σονάτα “ The Annunciation” (Ευαγγελισμός) του Biber νιώθουμε το μυστήριο και το δέος της συνταρακτικής αναγγελίας. Στην εξαμερή ρομανέσκα («για βιολί και μπάσο, αν σας αρέσει») του Biagio Marini, η άρπα αποδίδει στη θέση του βιολιού - με ένα βαθμό ελευθερίας ως προς τον ρυθμό και την προφορά - την αρμονική  γραμμή του μπάσου, που χρησιμοποιούταν εκτεταμένα (από μέσα 16_ου  έως αρχές 17_ου  αιώνα) σε φωνητικές συνθέσεις. Η σονάτα ολοκληρώνεται με δύο χορευτικούς ρυθμούς, μια εύθυμη γκαλιάρντα και ένα ζωηρό κορέντε.

Η «τέταρτη σονάτα για βιολί για να παιχτεί με δύο χορδές», πάλι του Biagio Marini, προσφέρει την ευκαιρία στη Φλώρα Παπαδοπούλου να διανθίσει το κεντρικό μέρος του έργου αυτού με αρπίσματα. Επίσης, να επεξεργαστεί το τελευταίο τμήμα του, αξιοποιώντας το εκφραστικό ιδίωμα της άρπας, για να εξωτερικεύσει   έκπληξη και θαυμασμό, σε μια σύνθεση η οποία, στο σύνολό της, διεγείρει συναισθήματα δραματικά αντίθετα μεταξύ τους.

Αφορμή για την επιλογή της πενταμερούς σονάτας – στην ουσία σουίτας – του Arcangelo Corelli αποτέλεσαν για την Φλώρα Παπαδοπούλου οι επτά παραλλαγές για άρπα πάνω σε γκαβότα, τις οποίες συνέθεσε ο Ουαλός αρπιστής John Parry (1710-1782).

Τέλος,  για τη μεταφορά στη μουσική (τονική) έκταση της άρπας της πρώτης σονάτας για βιολί του Johann Sebastian Bach, χρησιμοποίησε για τη φούγκα αποδόσεις του έργου με βιολί, λαούτο και όργανο σε συνδυασμό με αντίστιξη.

Άψογα ηχογραφημένες συνθέσεις,  που μας μεταφέρουν - άλλοτε μέσα από πολύ όμορφα μελωδικά σχήματα,  άλλοτε μέσα από ξεχασμένους χορευτικούς ρυθμούς, γεμάτους ευγένεια και μεγαλοπρέπεια - σε άλλες εποχές. Υπέροχη μουσική φτιαγμένη από τους μεγάλους δημιουργούς της προκλασικής περιόδου και παιγμένη με δεξιοτεχνία και  έμπνευση από την ελληνίδα αρπίστρια.

                                                                                                                            Νίκος Ιωαννίδης