Μιας και στο προηγούμενο κείμενο σχολιάσαμε την μοντερνική ατονική μουσική
και καταλάβαμε γιατί δεν καταλαβαίνουμε τίποτα και γιατί πονάνε τα αυτιά μας
όταν την ακούμε, ας πάμε σε κάτι πιο βατό. Ας μιλήσουμε λοιπόν για μοντέρνα ζωγραφική.
Και είμαι σίγουρος ότι όλων μας ο νους, πάει στον Χρόνη Εξαρχάκο, στην ταινία Η
Παριζιάνα. Για θυμηθείτε, όσοι δεν
σας λέει τίποτα! Έκανε τον ζωγράφο, που αγάπαγε την αδελφή της
μοδίστρας-Βλαχοπούλου (Σούζη και τρως,
και ψεύδεσαι…), τον μόνιμα πεινασμένο, που προσπαθούσε να ανταλλάξει με τον
μπακάλη έναν πίνακά του για μισό κιλό φέτα κι ένα τέταρτο μορταδέλα κι εκείνος
του αντιπρότεινε να του φτιάξει μια ταμπέλα για το μαγαζί… Λοιπόν, στη
συνείδηση του μέσου ανθρώπου, η μοντέρνα ζωγραφική έχει περάσει ως κάτι ανάλογο
με παιδιάστικα σχέδια, που ο καθένας μπορεί να φτιάξει και που με το κατάλληλο
μάρκετινγκ, το πλασάρει ως τέχνη. Έχει μια δόση αλήθειας αυτή η αντίληψη, καθώς
μέσα στο μοντερνικό κίνημα υπήρξαν πολλές μούφες, πολλοί δήθεν, πολλά ψώνια
τελοσπάντων, αλλά υπήρξαν και κάποιες δημιουργίες διαχρονικές, κάποια
πραγματικά αριστουργήματα. Ας δούμε λοιπόν έναν σοβαρό και αναγνωρισμένο
δημιουργό και ένα χαρακτηριστικό του έργο. Στο τέλος του κειμένου, σας έχω μια
έκπληξη και ένα bonus (κίνητρα για να το
διαβάσετε ολόκληρο…).
Τα πρώτα είκοσι χρόνια του 20ου αιώνα, υπήρξαν καθοριστικά για
τη διαμόρφωση της τέχνης σε όλες τις εκφάνσεις της, συμπεριλαμβανομένης φυσικά
και της ζωγραφικής. Οι τρεις βασικότερες καλλιτεχνικές πρωτοπορίες, που
κυριάρχησαν και καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό τον χαρακτήρα των καλλιτεχνικών
δημιουργιών του πρώτου τουλάχιστον μισού του αιώνα, ήταν αυτή της «έκφρασης»
που συνδέθηκε με τον εξπρεσιονισμό,
αυτή της «αφαίρεσης» που ταυτίστηκε με το ομώνυμο ρεύμα και η τάση της
«φαντασίας», που εκδηλώθηκε μέσα από τον σουρεαλισμό.
Ο Wassily Kandinsky (1866-1944), συνδέθηκε κυρίως με τα ρεύματα του
εξπρεσιονισμού και της αφαίρεσης. Γεννήθηκε στη Ρωσία, όπου σπούδασε
Οικονομικά, Νομικές Επιστήμες και Εθνογραφία. Το 1896 αποφάσισε να γίνει
καλλιτέχνης και μετέβη στο Μόναχο. Τα πρώτα του έργα περιελάμβαναν σκηνές από
ρομαντικά παραμύθια και από παραστάσεις που είχε από την πατρίδα του. Μεταξύ
των ετών 1903 και 1909, ταξίδεψε σε διάφορα μέρη της Ευρώπης. Στο Παρίσι, ήρθε
σε επαφή με τα έργα φωβιστών ζωγράφων όπως οι Ματίς και Γκωγκέν, υπό την επιρροή
των οποίων οι πίνακές του απέκτησαν πιο λαμπερά και ζωντανά χρώματα. Μετά τη
Γαλλία, ο Kandinksy εγκαταστάθηκε
στη Γερμανία. Αυτή την περίοδο, ξεκίνησε να καλλιεργεί ένα στιλ στο οποίο
υφίσταντο ακόμα αναγνωρίσιμα μοτίβα, όμως τα έργα του σταδιακά καθίσταντο πιο
αφαιρετικά, με έμφαση στη σύνθεση των χρωμάτων, των γραμμών και της φόρμας,
αντί στην καθαρή απεικόνιση, που περιορίστηκε σε σκούρες γραμμές και σε
επίπεδες, πολύχρωμες μορφές, οι οποίες σταδιακά «αραίωσαν» και τελικά έχασαν
την ταυτότητά τους, χωρίς πλέον απεικονιστικά στοιχεία. Παράλληλα με τη στροφή
του προς αφηρημένες δημιουργίες, ο Kandinsky κατέτασσε τα
έργα του κάτω από τις γενικές κατηγορίες, Αυτοσχεδιασμοί, Συνθέσεις
και Εντυπώσεις, αποδίδοντας στο καθένα και από έναν αριθμό. Οι Αυτοσχεδιασμοί
αντιστοιχούσαν με μια ασυνείδητη, αυθόρμητη έκφραση ενός εσωτερικού κόσμου μη
υλικής φύσης. Οι Εντυπώσεις ορίζονταν ως οι απ’ ευθείας εντυπώσεις της
φύσης, ενώ οι Συνθέσεις, τις οποίες θεωρούσε ως τις σημαντικότερες από
αυτές τις δημιουργίες, αφορούσαν στη σχολαστική απόδοση εσωτερικών
συναισθημάτων.
(Βλέπετε ότι
δεν είναι τυχαία η σοβαρή μοντέρνα δημιουργία, δεν είναι ό,τι να ‘ναι, απλά
πρέπει κάποιος να μας την εξηγεί. Πάμε παρακάτω, να δούμε κάτι πολύ
ενδιαφέρον).
Ο Kandinsky παρομοίαζε
τα χρώματα και τα σχήματα με μουσικούς ήχους και απέδιδε μουσικούς τίτλους
στους πίνακές του. Ο
ίδιος ήταν μουσικός και έπαιζε πιάνο και τσέλο και αυτή η διπλή του ιδιότητα
τον βοήθησε να δημιουργήσει ξεχωριστά έργα. Οι απόψεις του σχετικά με την τέχνη
και ειδικότερα με τη σύνδεση ζωγραφικής και μουσικής,
περιλαμβάνονταν στο βιβλίο του Για το Πνευματικό στην Τέχνη που κυκλοφόρησε στο Μόναχο το 1911. Στο βιβλίο
αυτό, υπάρχουν αναφορές στη Θεοσοφία,[1] η οποία φαίνεται ότι επηρέασε τη στάση του απέναντι
στην αφαίρεση (Όπα, όντως αρχίζει και
γίνεται ενδιαφέρον, και μυστικιστής ο τύπος). Πίστευε ότι τα έργα του ήταν προφητικά, ότι
οδηγούσαν προς ένα νέο κόσμο που έμοιαζε με ένα τρίγωνο, στη βάση του οποίου
βρισκόταν το πλήθος και στην κορφή του ο μοναχικός και θλιμμένος
οραματιστής-ηγέτης, καθώς και ότι το περιεχόμενό τους, που ήταν δυσνόητο,
έπρεπε να επικοινωνεί με τους θεατές σε πνευματικό, εσωτερικό επίπεδο, χωρίς
την παρεμβολή των αισθήσεων (Σας τό ‘πα,
ο τύπος έχει κάτι να μας πει). Το ίδιο έτος, μαζί με τους Γερμανούς
ζωγράφους Franz Marc (1880-1916)
και August Macke (1887-1914), ο Kandinksy ίδρυσε την ομάδα
Γαλάζιος Καβαλάρης, που τον επόμενο
χρόνο εξέδωσε το ομώνυμο περιοδικό. Άποψη της ομάδας ήταν ότι η τέχνη έπρεπε να
προέρχεται από τον εσωτερικό και τον πνευματικό κόσμο του κάθε δημιουργού,
στερούμενη οποιουδήποτε ορθολογικού ή αναπαραστατικού στοιχείου. Με το
περιοδικό συνεργάστηκαν πολλοί σύγχρονοι δημιουργοί και διανοούμενοι,
προβάλλοντας σταθερά την ιδέα της αφαίρεσης και τονίζοντας τις συμβολικές
πλευρές των γραμμών και των χρωμάτων.
Ο Kandinksy, μεταξύ των
ετών 1914 και 1921 επέστρεψε στη Ρωσία, δημιουργώντας κυρίως ακουαρέλες και
υαλογραφίες, με πιο απεικονιστικό στιλ. Στα τέλη του 1921, ξεκίνησε να διδάσκει
στο Bauhaus, ενώ η
ζωγραφική του στράφηκε προς την απεικόνιση αυστηρά γεωμετρικών μορφών,
χρησιμοποιώντας απλά σχήματα όπως κύκλους και τρίγωνα και νέες χρωματικές
αρμονίες. Μετά τη διάλυση του Bauhaus από τους
Ναζί, μετέβη στο Παρίσι όπου έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του, δημιουργώντας
αρκετές εκατοντάδες ελαιογραφίες, ακουαρέλες και σχέδια (Προσωπικά, το Bauhaus δεν με
ενθουσιάζει και κατά τη γνώμη μου, καλύτερα που αποδεσμεύθηκε, έστω κι έτσι).
Αυτοσχεδιασμός αρ. 30
(πυροβόλα), (λάδι
σε καμβά, 111x111,3 εκ., 1913, Ινστιτούτο Τέχνης, Σικάγο)
Ο Αυτοσχεδιασμός αρ. 30, ανήκει στην
περίοδο του Γαλάζιου Καβαλάρη,
δημιουργήθηκε το 1913 και εκτέθηκε για πρώτη φορά το ίδιο έτος, στο Royal Albert Hall του Λονδίνου. Αγοράστηκε από τον δικηγόρο Arthur Jerome Eddy (1859-1920),
πιθανόν απευθείας από τον καλλιτέχνη, ενώ το 1931 δόθηκε στο Ινστιτούτο Τέχνης
του Σικάγο. Ο πίνακας, αν και αφηρημένος, διατηρεί κάποια αναπαραστατικά
στοιχεία. Ενώ αρχικά φαίνεται σαν ένα τυχαίο σύνολο λαμπρών χρωμάτων και
γραμμών, με μια πιο προσεκτική ματιά διακρίνονται δύο τροχήλατα πυροβόλα, δύο
κτήρια που γέρνουν και ένα πλήθος ανθρώπων. Σε γράμμα του προς τον αγοραστή του
έργου, ο Kandinsky απέδωσε την
παρουσία των πυροβόλων στις συζητήσεις περί πολέμου, που απασχολούσαν εκείνη
την εποχή την κοινή γνώμη.[2]
Τα χρώματα και γραμμές του έργου παραπέμπουν σε μια συνεχή, νευρική κίνηση.
Ο Kandinsky υποστήριξε ότι δεν είχε πρόθεση να
συμπεριλάβει τα πυροβόλα στον πίνακα και ότι αυτά εμφανίστηκαν αυθόρμητα (Ασχολίαστο...). Σύμφωνα με τον ίδιο, ο Αυτοσχεδιασμός αρ. 30 δημιουργήθηκε
ενόσω βρισκόταν εν μέσω μεγάλης εσωτερικής έντασης και το πραγματικό του
περιεχόμενο συνίσταται στα συναισθήματα που προκαλούνται στον θεατή από τη
φόρμα και τα χρώματα. Πρόθεσή του ήταν να παρασύρει τους θεατές στο ίδιο
αυθόρμητο, υποσυνείδητο παιχνίδι που τον παρέσυρε ενόσω ζωγράφιζε τον πίνακα,
ακολουθώντας σχεδόν ασυνείδητα, μια εσωτερική αναγκαιότητα.
Ελπίζω να σας βοήθησε κάπως το κείμενο και να δείτε με άλλο μάτι κάποια
έργα που ίσως δεν καταλαβαίνετε με την πρώτη, τουλάχιστον να το ψάξετε λίγο
παραπάνω, βοηθάει και το internet, αρκεί να
σας κίνησε κάπως την περιέργεια. Πάμε τώρα για την έκπληξη: αφού έχω διαβάσει
ένα σκασμό συγγράμματα, έχω ανατρέξει σε ελληνόγλωσσες και ξενόγλωσσες πηγές,
βιογραφίες και δεν συμμαζεύεται και κάπως έχω αρχίσει να καταλαβαίνω τον Kandinsky, μου έρχεται μια φαεινή ιδέα. Φωνάζω τον δεκάχρονο γιο μου και του δείχνω
τον πίνακα που είδαμε πιο πάνω. «Για πες μου αγόρι μου, τι βλέπεις σε αυτόν τον
πίνακα», ρωτάω. Ο μικρός, τον κόβει για μερικά δευτερόλεπτα και μου απαντάει
πολύ φυσικά: «Μια μάχη μπαμπά, να ο στρατός κάτω αριστερά, να και τα κανόνια
και εκεί πάνω, είναι κάτι πλοία που βυθίζονται, ωραίος είναι..». Κόκκαλο εγώ,
έσκισα κάνα δυο πτυχία…
bonus για όσους ενδιαφέρονται, απλά το
κατεβάζετε:
Βασιλική Πετρίδου - Όλγα Ζιρώ, Τέχνες και αρχιτεκτονική από την Αναγέννηση
έως τον 21ο αιώνα, Κάλλιπος, 2015, διαθέσιμο
στο https://repository.kallipos.gr/handle/11419/3541
[2] The Art Institute of Chicago (http://www.artic.edu/aic/collections/exhibitions/modernwing/artwork/8991).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου