"Δυτική Σαχάρα: Μια λησμονημένη σύγκρουση" (4ος Διαγωνισμός Ελεύθερης Γραφής)

Από τον Γιάννη Πλάκα

Για μια ακόμη χρονιά ο βασιλιάς του Μαρόκου Μοχάμεντ VI απευθύνθηκε στους πολίτες των νότιων επαρχιών της χώρας του με αφορμή την επέτειο της πράσινης πορείας. Στο λόγο του μονάρχη, που φέτος εκφωνήθηκε από την ίδια την περιοχή της Δυτικής Σαχάρας στα πλαίσια επίσημης επίσκεψης του, ανακοινώθηκε η εφαρμογή ενός οικονομικού και πολιτικού σχεδίου που περιλάμβανε έργα υποδομής, σχέδια οικονομικής αναβάθμισης και μεγαλύτερη συμμετοχή του τοπικού πληθυσμού στην διοίκηση της περιοχής. Ξεκαθάρισε πάντως πως το Μαρόκο δεν ήταν διατεθειμένο να κάνει καμία υποχώρηση στο ζήτημα του status quo της περιοχής.[1] Την ίδια στιγμή, μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα ανατολικότερα, στην αλγερινή πόλη Τιντούφ, το Μέτωπο Πολισάριο καταδίκαζε την επίσκεψη του μαροκινού μονάρχη ως επικίνδυνη κλιμάκωση του ζητήματος, κατηγορώντας το Μαρόκο για άσκηση πολιτικής καταστολής και εκφοβισμού εναντίον των Σαχαράουι στην κατεχόμενη Δυτική Σαχάρα.[2] Πρόκειται για τις δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Την ξεχασμένη σύγκρουση της Δυτικής Σαχάρας.

Η ΜΑΡΟΚΙΝΗ ΕΜΠΛΟΚΗ ΩΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΩΝ ΕΞΟΥΣΙΑΣ

 

Το Μαρόκο διεκδίκησε τα εδάφη της Δυτικής Σαχάρας αμέσως μετά την απόκτηση της ανεξαρτησίας του από Ισπανία και Γαλλία (1956). «Η ανεξαρτησία μας θα έχει ολοκληρωθεί μόνο με την [απόκτηση] της Σαχάρας», δήλωσε ο ηγέτης του Κόμματος της Ανεξαρτησίας Αλάλ αλ Φασί το 1956.[3] Τα δυο επόμενα χρόνια παραστρατιωτικά τμήματα εισήλθαν στην ελεγχόμενη από τους Ισπανούς Δυτική Σαχάρα προκειμένου να οργανώσουν τμήματα αντίστασης εναντίον των Ισπανών στα οποία συμμετείχε και ένα τμήμα του ντόπιου πληθυσμού της περιοχής, των Σαχαράουι. Το συγκεκριμένο αντάρτικο ηττήθηκε το 1958 από τις υπέρτερες δυνάμεις των Ισπανών, και το θέμα υποβαθμίστηκε από το Μαρόκο τη δεκαετία του ’60 λόγω της πρόθεσης του Βασιλιά  για βελτίωσης των σχέσεων της χώρας με την πρώην αποικιοκρατική δύναμη, πολιτική που συγκέντρωσε τα πυρά της αντιπολίτευσης.  Το παλάτι ανακίνησε και πάλι το ζήτημα τη δεκαετία του 70 για δυο λόγους.  Πρώτον εξαιτίας των κοιτασμάτων φωσφόρου που ανακαλύφθηκαν στην περιοχή. Δεύτερον, ως ένα τρόπο μεταστροφής του ενδιαφέροντος εκτός συνόρων και ενδυνάμωσης του Βασιλιά που ήδη από τη δεκαετία του ΄60 γνώρισε μια πολύπλευρη αμφισβήτηση. Η απόφαση της Ισπανίας να αποχωρήσει από την αποικία της ήταν, σύμφωνα με τους Stephens Junes Jacob Mundy, μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για την μοναρχία προκειμένου να εξουδετερώσει την αντιπολίτευση και να στρέψει την προσοχή σε ένα εξωτερικό ζήτημα, πετυχαίνοντας την συσπείρωση γύρω από το πρόσωπο του μονάρχη που ηγούταν του απελευθερωτικού πολέμου.[4] 

Το Ραμπάτ αποφάσισε την προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης το 1974 πιστεύοντας πως η απόφαση του δικαστηρίου θα εδραίωνε τα επιχειρήματά του. Το πόρισμα όμως του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης αποφάνθηκε ότι οι ισχυρισμοί του Μαρόκου για την ενσωμάτωση της περιοχής δεν ευσταθούσαν και η προσφορότερη λύση θα ήταν η απόδοση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης.[5] Λίγο μετά την έκδοση του πορίσματος το Ραμπάτ προσπάθησε να δημιουργήσει τετελεσμένα επί της περιοχής. Μετά από έκκληση του Βασιλιά Χασάν Β’, 350.000 Μαροκινοί συγκεντρώθηκαν στις 6 Νοεμβρίου του 1975 στην συνοριακή πόλη Τιντούφ και εισήλθαν στις περιοχές της Δυτικής Σαχάρας, φωνάζοντας συνθήματα υπέρ του Βασιλιά και της προσάρτησης της περιοχής στο Μαρόκο. Ήταν η λεγόμενη πράσινη πορεία. Καθώς η Ισπανία δεν επιθυμούσε μια ένοπλη σύγκρουση με το Μαρόκο, κάτι που θα μπορούσε να έχει εσωτερικές επιπτώσεις για το καθεστώς, αναγκάστηκε με τη συμφωνία της Μαδρίτης λίγες μέρες αργότερα να παραχωρήσει το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής στο Μαρόκο και ένα μικρότερο στη Μαυριτανία. Ακολούθησε ο σχεδόν δεκαπενταετής εμφύλιος με το Μέτωπο Πολισάριο που εκφράζει τους Σαχαράουι και έληξε το 1991, με τον ΟΗΕ να δεσμεύει το Μαρόκο στην διεξαγωγή δημοψηφίσματος στην περιοχή για την ελεύθερη έκφραση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης.

Το Μαρόκο ουδέποτε είχε πρόθεση να εφαρμόσει την απόφαση του δημοψηφίσματος. Καθώς το ζήτημα της Σαχάρας έχει εξελιχθεί σε παράγοντα νομιμοποίησης του καθεστώτος, ένα δημοψήφισμα που θα διεξαγόταν κάτω από κανονικές συνθήκες και θα οδηγούσε στην ανεξαρτητοποίηση της περιοχής θα κλόνιζε το θρόνο και το πολιτικό σύστημα. Προκειμένου κάτι τέτοιο να αποφευχθεί, το Μαρόκο δημιουργεί συνεχώς προσκόμματα. Η μετακίνηση Μαροκινών εποίκων στην περιοχή μετά το 1975 και τα τεράστια κονδύλια για την ανάπτυξη που έχει επενδύσει μετά το 1991 φανερώνουν την προσπάθεια του Ραμπάτ αφενός να αλλοιώσει την δημογραφική σύνθεση της περιοχής και το εκλογικό σώμα ενός μελλοντικού δημοψηφίσματος ώστε αυτό να είναι υπέρ της ενσωμάτωσης, αφετέρου την αφομοίωση όσο το δυνατόν μεγαλύτερου μέρους του ντόπιου πληθυσμού στο Μαρόκο. Όσοι δε αντιδρούν σε αυτήν την αφομοίωση και αγωνίζονται υπέρ της διατήρησης της ταυτότητάς τους, αντιμετωπίζουν μια σκληρή καταστολή.[6]

Η ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΜΕΝΗ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΣΑΧΑΡΑΟΥΙ 

Η περιοχή της Δυτικής Σαχάρας καταλήφθηκε από τους Ισπανούς το 1884. Περιλάμβανε τις επαρχίες της Saguia el Harma και του Rio de Oro. Μέχρι την έλευση των Ισπανών η περιοχή ελεγχόταν από διάφορες νομαδικές φυλές, συνήθως οπλισμένες. Η γεωφυσική ιδιομορφία του εδάφους (έρημος με εξαίρεση κάποιες οάσεις) δεν επέτρεπε την ενασχόληση με την γεωργία και ο ντόπιος πληθυσμός ασχολούταν κυρίως με την εκτροφή καμηλών  και την αλιεία. Σε σχέση με τις φυλές των γύρω περιοχών, οι φυλές της Δυτικής Σαχάρας διακρίνονταν από αυτές που κατοικούσαν βόρεια λόγω της αραβικής διαλέκτου που χρησιμοποιούσαν και του νομαδικού τρόπου ζωής. Έχουν όμως αρκετά κοινά χαρακτηριστικά με αυτές που διαβιούν στην Μαυριτανία. Παρά το γεγονός όμως ότι υπήρχε στενή φυλετική συγγένεια, δεν αποδεικνύεται ο έλεγχος της σημερινής Δυτικής Σαχάρας από κάποιο από τα εμιράτα που υπήρχαν στην περιοχή του Σάλεχ.^[7]

Είναι γεγονός ότι η εθνογέννεση των Σαχαράουι ήταν μια αργόσυρτη διαδικασία που αποκρυσταλλώθηκε μόνο λίγο πριν την απεμπλοκή των Ισπανών το 1974. Χαρακτηριστικό αυτής της αμφισημίας είναι η συμμετοχή πολλών Σαχαράουι στις τάξεις του Μαροκινού απελευθερωτικού στρατού την περίοδο 1956-1958. Μπορεί η στράτευση με τους Μαροκινούς να έγινε στα πλαίσια της αντίστασης απέναντι στον κατακτητή και να μην μαρτυρά αναγκαστικά την υιοθέτηση μιας μαροκινής εθνικής ταυτότητας, όπως επισημαίνει τουλάχιστον ο Hodges, ισχυροποίησε όμως τις αιτιάσεις του Ραμπάτ.^[8] Τέτοιου είδους παλινδρομήσεις υπήρξαν όμως και στα πρώτα βήματα του Πολισάριο. Κείμενο του ηγέτη της οργάνωσης El Ouali στις αρχές του 1973 προς τα εξόριστα μέλη της μαροκινής Εθνικής Ένωσης Λαϊκών Δυνάμεων, αναφερόταν στην πιθανότητα ενσωμάτωσης της περιοχής στο Μαρόκο.[9] Κατά τη διάρκεια του 1973 φαίνεται πως το κίνημα στράφηκε με σαφήνεια προς την διεκδίκηση της ανεξαρτησίας, αποτέλεσμα της απογοήτευσης εξαιτίας της έλλειψης προθυμίας όλων των γειτονικών κυβερνήσεων να βοηθήσουν έμπρακτα την οργάνωση που είχε ξεκινήσει ανταρτοπόλεμο εναντίον των Ισπανών. Έτσι στο δεύτερο συνέδριο του Πολισάριο το 1974 καταγράφηκε με σαφήνεια ο στόχος της ανεξαρτησίας, κάτι στο οποίο ήταν σύμφωνη και η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού που ζούσε εντός της ελεγχόμενης από τους Ισπανούς περιοχής. Όταν λοιπόν οι μαροκινές δυνάμεις εισήλθαν στην περιοχή ως αποτέλεσμα της συμφωνίας με τους Ισπανούς (1976), συνάντησαν την αντίσταση του Πολισάριο που πλέον είχε και την υποστήριξη της Αλγερίας.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ

Μια διαδικασία αποαποικιοποίησης που έγινε με αυθαίρετο τρόπο και έξω από το πλαίσιο και τις αποφάσεις των Ηνωμένων Εθνών, οι εσωτερικοί πολιτικοί συσχετισμοί μιας γειτονικής χώρας και η καθυστερημένη εθνογέννεση του ντόπιου πληθυσμού διαμόρφωσαν το πλαίσιο για τα γεγονότα του 1975 και την αντικατάσταση της αποικιοκρατίας από την μαροκινή κατοχή. Στη συνέχεια, η γεωπολιτική σημασία του Μαρόκου και οι οικονομικές συμφωνίες που αυτό έκλεισε τόσο με τις ΗΠΑ όσο και με την ΕΕ και οι οποίες περιλαμβάνουν και την περιοχή της Δυτικής Σαχάρας, έκαναν τον διεθνή παράγοντα να σωπάσει εκκωφαντικά τόσο στην κατοχή μιας μη αυτοδιοικούμενης περιοχής, όσο και στην καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην οποία επιδίδεται το Μαρόκο στα κατεχόμενα εδάφη της Δυτικής Σαχάρας.  

---

[1] http://allafrica.com/stories/201511080173.html

[2] http://www.aps.dz/en/world/9264-moroccan-king-s-visit-to-western-saharawi-occupied-territories-dangerous-escalation,-says-sadr

[3]  Susan Humphrey, The Western Sahara Conflict, http://atlismta.org/online-journals/0809-journal-intervention/the-western-sahara-conflict/#_ftn1

[4] Ό.π., σελ 39-40

[5] Για την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης βλ http://www.icj-cij.org/docket/index.php?sum=323&p1=3&p2=4&case=61&p3=5

[6] https://www.hrw.org/news/2015/11/09/moroccos-smiling-face-and-heavy-hand

[7] Σχετικά με την κοινωνία των Σαχαράουι και τα χαρακτηριστικά της Βλ Tony Hodges, “The origins of Saharawi nationalism”, Third World Quarterly, Vol 5 no 1, pp. 29-31

[8] Tony Hodges, “The origins of Saharawi nationalism”, Third World Quarterly, Vol 5 no 1, pp 28-57, p 32

[9] Ό.π., σελ 52